Năng lực trách nhiệm hình sự là yếu tố cần thiết để xác định lỗi của tội phạm. Nếu không có năng lực trách nhiêm thì sẽ không đủ điều kiện để cấu thành tội phạm. Người có năng lực trách nhiệm hình sự là người mà khi thực hiện hành vi nguy hiêm cho xã hội có khả năng nhận thức được tính chất nguy hiểm của hành vi và có khả năng điều khiển được hành vi của mình.
Pháp luật Hình sự Việt Nam quy định, người có năng lực trách nhiệm hình sự là người đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và không thuộc trường hợp không có năng lực trách nhiệm hình sự.
Thứ nhất, về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Điều 12 có quy định: “1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm. 2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng.”
Ở một người phát triển bình thường về tâm sinh lý, đến một độ tuổi nhất định sẽ hoàn thiện năng lực và khả năng nhận biết , khi đó họ sẽ được coi là chủ thể của tội phạm. Theo luật Hình sự Việt Nam thì người dưới 14 tuổi sẽ không là chủ thể của tội phạm. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi sẽ được coi là người có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng còn hạn chế, và chỉ chịu trách nhiệm hình sự trong một số tội nhất định. Còn người từ đủ 16 tuổi trở lên là người đã cơ bản hoàn thiện năng lực và khả năng nhận biết cơ bản, khi đó người này phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm do hành vi nguy hiểm của mình gây ra.
Thứ hai, khi một người thực hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội người đó phải có khả năng nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, và điều khiển được hành vi của mình. Năng lực nhận thức có ở mỗi con người từ lúc sinh ra. Nó phát triển và hoàn thiện theo sự phát triển của cấu tạo sinh học cơ thể con người qua quá trình lao động và học tập. Ở một người phát triển bình thường về tâm sinh lý thì đến một độ tuổi nhất định thì sẽ có năng lực trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, có một số người, tâm sinh lý phát triển không bình thường ( mắc các bệnh tâm thần, các bệnh gây mất khả năng nhận thức, điều khiển hành vi của mình ) thì sẽ không được coi là người có năng lực trách nhiệm hình sự. Luật Hình sự Việt Nam chỉ đề cập đến những người mất khả năng nhận thức và mất khả năng điều khiển hành vi: “Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự; đối với người này, phải áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh”. ( điều 13)
Như vậy, những người đạt độ tuổi theo luật định và không thuôc trường hợp mất khả năng nhận thức, mất khả năng điều khiển hành vi thì sẽ là chủ thể của tội phạm.
>>> Xem thêm:
